Descubrindo as galiñas : galiña de Mos
Xuñ
A galiña de Mos é unha apreciada raza autóctona galega en perigo de extinción que afortunadamente experimentou un rexurdimento desde 2001. Ten un porte espectacular, maxestuoso, pois son aves grandes, de frondoso plumaxe e fermoso cor. ¿De onde ven o seu curioso nome? Nada menos que dun santo, San Xiao de Mos, a súa vez topónimo dunha parroquia en Castro de Rei, Lugo. Aí se adquiriron en 1936 os primeiros ovos para iniciar o proceso de uniformidade da raza.
Desde antigo a galiña de Mos non se limitou xeográficamente a esta poboación, senón a toda a comarca da Terra Chá e ao interior de Galicia en xeral.
As galiñas de Mos era moi apreciadas pola súa rusticidade e adaptabilidade ao medio (son moi resistentes, especialmente ao frío) e porque non só dan ovos dun excelente sabor, senón unha carne moi apreciada polas súas propiedades organolépticas e baixo contido en graxa.
A raza é tamén a elexida polas marcas de moito prestixio para a producción de capós. Como dicíamos, a súa carne é especialmente sabrosa.
Tras uns anos nos que se temeu pola súa supervivencia, hoxe en día conseguiuse unha certa recuperación da raza e non só se da en toda Galicia, senón en diversos puntos do resto de España; pero todavía queda traballo por facer para que a galiña de Mos deixe de considerarse en perigo.
Non é un ave destinada á explotación industrial, senón para a cría en sistema de explotación extensiva ou semi-extensiva. De feito, de media só produce uns 192 ovos ao ano (aínda que de bo tamaño, uns 64 g) e non comeza a poñer ata os 5 meses de idade.
¿Unha galiña… sen cresta?
É un ave rechamante. Según describe o Ministerio de Agricultura y Alimentación, na femia a plumaxe é dunha tonalidade leonada, isto é , beixes, tostados, alaranxados e marróns que se entremezclan formando bonitas tramas. Asimesmo, conta cunha esclavina de cor leonado intenso
Outra curiosidade da raza galiña de Mos é que parece non ter crista. Con todo, sí a ten; o que ocorre é que o seu desenvolvemento é menor que nos machos.
Ístos, pola súa parte, locen unha peculiar crista en forma de guisante, con tres filas de papilas de cor vermello brillante.
¿Máis características propias? Patas forte e visibles, queixo pequeno e peito profundo e prominente. As femias son de tamaño mediano, uns 2.8 kg, de pescozo esvelto, largo e erguido, con abundantes plumas. A cola é máis ben pequena, en ángulo de 45º.
Breve historia da galiña de Mos
A galiña de Mos era parte habitual das casas de labranza e pazos de Galicia. Era unha das razas máis coñecidas nestas terras, pois non só se criaba para a producción de ovos, senón que axudaba a manter as terras de labranza en barbeito e alrededores das vivendas libres de malas herbas. Rara era a casa que non contaba con media ducia destas galiñas.
Créese que a raza a introduciron os celtas en Galicia, non para a súa alimentación, senón para o ocio, pois eran moi afeccionados as peleas de galos. Foron os romanos os que consolidaron a raza e comezaron a coidalas para o consumo.
Xa nos anos 20 do século XX o veterinario experto en zootecnia Santos Arán xa mencionaba nas súas publicacións a necesidade de establecer as características da raza. En 1935 recolleuse a súa iniciativa e desde a Estación Pecuaria Rexional de Lugo se iniciou o proceso de selección.
Para iso se adquiriron uns ovos (os primeiros que se incubaron) en San Xiao de Mos (Castro de Rei, Lugo) de onde se tomou o nome para esta galiña autóctona galega.
Por fin chegouse ao primer patrón da raza de Mos en 1936. E transcurridos os anos de Guerra, en 1941, o enxeñeiro agrónomo Ricardo de Escuriaza e del Valle, autor dunha cartilla avícola que publicou a Cámara Oficial Agraria de A Coruña, xa describía dous tipos de galiñas galegas, diferenciando entre as da costa, con máis volumen e peso e as de montaña , máis pequena.
Ao largo das seguintes décadas seguiuse investigando en cruces óptimos para a raza e creceu o número de reproductores, ata lograr a súa expansión por toda Galicia. Tanto ovos como carne de galiñas de Mos, chegaban puntualmente aos mercados das grandes cidades como Madrid e Barcelona.
Con todo, o predominio de razas especialmente adaptadas á industria avícola nos anos 60 e moi especialmente 70 e 80 relego una ata facela case desaparecer. Afortunadamente, os esforzos dos últimos anos fixeron revitalizar a raza.
Fontes:
Departamento de Producción e Bienestar Animal de Pazo de Vilane
