Ovos na arte: 5 cadros famosos co ovo de protagonista

Os ovos e as galiñas, tan ligados ás nosas raíces culturais e culinarias (tan nosos!) non faltaron xamais na arte española.

En efecto, nosas queridas aves e os seus ovos campeiros foron protagonistas dos cadros dos nosos máis afamados pintores, porque os artistas –seguindo os usos e costumes de cada tempo, ou mesmo adiantándose á súa época- non fan máis que reflectir e canalizar o vivo sentir da alma humana en cada circunstancia.

Seguro que che veñen á memoria cadros tan coñecidos como “Vella fritindo ovos”, de Velázquez, “Vella con galiña e cesta de ovos”, de Murillo, o debuxo de Goya “A caixa de ovos”, “O Nacemento de Cristo”, de Juan Pantoja da Cruz, ou os “Ovos ao prato sen o prato” de Salvador Dalí.

Pero quizais non coñezas a riquísima simboloxía que encerra este alimento tan querido para nosoutros nestas obras de arte ou as súas curiosas ensinanzas.

Queres adentrarte nos segredos dos o vos na arte? Séguenos, desvelámoschos!

El nacimiento de Cristo. Juan Pantoja de la Cruz (1603)

Juan Pantoja da Cruz, creador de obras relixiosas, bodegóns e algúns frescos, foi nomeado pintor de cámara de Felipe II en 1596. Adquirira un dominio total da luz nos seus cadros durante unha estancia formativa noutros países europeos; grazas a iso conseguía envolver as figuras nun poderoso e teatral contraste de luces e sombras que aínda hoxe nos asombra.

Foi a partir do ascenso ao trono de Felipe III cando a súa carreira comezou realmente a prosperar, ao recibir o favor e encargos da raíña Margarita, muller do monarca.

A esta gustábanlle especialmente os seus retratos “ao divino”, é dicir, aqueles en os que o pintor colocaba os rostros da familia real en personaxes da historia sacra e do santoral cristián.

Este “Nacemento de Cristo”, que segue este estilo, foi un encargo para o oratorio privado da raíña no Palacio Real de Valladolid (onde por aquel entón tiña a súa sede a Corte española).

Así, os “pastores” que ofrecen presentes ao Neno Deus son en realidade membros da familia real española. A raíña Margarita está á dereita, de pé; tamén aparecen os seus irmáns, Fernando, Leopoldo e Maximiliano Ernesto.

Pero e os ovos? Que papel teñen? Unha vez máis comprobamos que os ovos e a arte están íntimamente ligados. Xunto ao neno, nunha indiscutible posición relevante, sitúase unha galiña dentro dunha cesta, en actitude tranquila, que entrega o mellor de si (a súa produción de ovos) ao personaxe ao que todos adoran.

Parece lóxico pensar -polo lugar que a cesta de ovos ocupa no cadro- que son a raíña e as súas cortesás as “pastorciñas” que a depositaron aos pés do pesebre. É a súa ofrenda real.

O cordeiro, humilde, xace morto xunto aos ovos -atado como o estará o Neno- e é símbolo da Paixón e morte que sufrirá. Os ovos, como contrapunto, representan a creación do mundo e a Resurrección de Cristo.

Vieja friendo huevos. Velázquez (1618)

O noso gran pintor sevillano Diego Rodríguez de Silva e Velázquez asinou este cadro con tan só 19 anos, dous antes de emprender a súa primeira viaxe a Madrid co obxectivo de abrirse camiño na profesión e entrar ao servizo do rei de España, o novísimo Felipe IV (do que sería pintor de Corte a partir de 1623).

O raparigo do cadro é un deses pícaros que frecuentaban a Sevilla populosa e rica da época, a cidade máis aberta e cosmopolita de todo o Imperio por aquel entón, pois gozaba do monopolio do comercio con América. É un claro expoñente das novelas costumistas do Século de Ouro, como as Novelas Exemplares de Cervantes ou O Lazarillo de Tormes, de autor descoñecido.

Velázquez, xa naqueles anos de mocidade, borda as presentacións do natural e consegue dotar dun realismo incrible ao cadro, recorrendo ao entón innovador artificio do claroscuro.

Entre os artistas do XVII era moi común expor adiviñas e enigmas nas súas obras, e esta “Vella fritindo ovos” non é unha excepción.

Tamén os bodegóns –aínda que para os críticos era un xénero menor, non así para o público sevillano- escondían ensinos morais profundos, sobre todo relativas ao paso inexorable do tempo e a vaidade e a caducidade da existencia terreal.

Nesta obra apréciase este recordatorio con claridade: dun lado, a anciá (que simboliza a proximidade da morte) está sentada #ante un anafe de barro, fritindo ovos. Na man esquerda unha culler de madeira e na esquerda sostén outro ovo, sen dúbida á espera de cascalo sobre o aceite cando os outros dous estean listos.

Os dous personaxes están inmóbiles e as súas miradas non se cruzan. A escena garda un gran equilibrio: grazas ao intenso branco do xerro, do cunco e do ovo da man esquerda prodúcese un contrapunto sobre a escuridade da zona do raparigo. Mocidade e vellez (ao carón e a outro).

Pero no medio están os ovos, que segundo todos os estudosos é símbolo de rexeneración: da vida que nunca cesa.

Chama a atención a súa realista representación. Chégase a apreciar ata o proceso de cociñado: os ovos parecen facerse amodo nun aceite tépedo, pois non contan con esa puntilla propia da fritura a lume vivo.

Vieja con gallina y cesta de huevos. Murillo (alrededor de 1650)

Crese que o gran Bartolomeu Esteban Murillo (1617-1682) pintou esta “Vella con galiña e cesta de ovos” en plena epidemia da peste (os primeiros contagios déronse en Europa en 1649).

Ademais da influencia de Caravaggio, Ribeira, Velázquez e a pintura holandesa, neste cadro revélase a conciencia social do pintor, que sufriu apreturas económicas cando só era un aprendiz e tivo que vender as súas pinturas relixiosas de pobo en pobo para sufragar os seus estudos. Formado no naturalismo tardío, Murillo era capaz de conseguir retratos como este, cheos de asombroso realismo e precisión.

A anciá sostén unha galiña con ambas as mans e unha cesta repleta de frescos ovos co antebrazo. Na expresión e trazos da súa cara (boca desdentada, nariz afiado, ollos afundidos…) aprécianse os moitos sufrimentos e penalidades padecidos na súa vida.

Eran tempos difíciles, sen dúbida, máis aínda pola presenza constante de moribundos causados pola peste, que caían nas rúas e nin sequera podían ser atendidos.

O cadro está cheo de curiosos detalles e contrastes: desde a fina pluma da galiña que repousa descoidada no ombreiro dereito da anciá, ata o contraste entre a man firme que suxeita o corpo do ave e a suave delicadeza con que sostén coa outra as patas do animal.

Os ovos eran un dos alimentos básicos da dieta dos españois do Século de Ouro: pícaros e soldados, clérigos, nobres e reis, lavandeiras, hilanderas, aventureiros que ían facer as Américas… en tódalas casas había galiñas para o consumo familiar dos seus ovos e carne. O gran Murillo, un observador e retratista excepcional, non podía pasar este detalle por alto.

La huebera o huevera de Francisco de Goya (1808-1814)

Este debuxo dun dos nosos pintores máis universais (considerado un dos máis grandes de tódolos tempos), realizado a tinta de feluxe e parda sobre papel verjurado, pertence ao denominado Álbum C de Goya. Tanto o título inicial, “a guebera”, como o corrixido “A huebera” (con b) son autógrafos seus, e con esa mesma tinta parda deu un pequeno retoque á cesta co fin de definir mellor o contorno dun dos ovos.

O Álbum ao que pertence esta obra realizouse entre os anos da Guerra da Independencia e os da restitución no trono de Fernando VII. Aborda temas moi variados, desde a vida cotiá, aldeás, simpáticas ou numerosos esmoleiros, ata soños ou visións oníricas.

Neste caso, a fermosa aldeá, vestida e adornada con todo luxo de detalles –Goya coñecía moi ben os vestidos populares- ordea co brazo a un pretendente acazapado tras o tronco dunha árbore que se afaste dela.

O xesto do home non parece hostil (o que botaría por terra a teoría de que é un ladrón) senón de admiración e desexo.

Ela, coa súa postura corporal, parece protexer os ovos –e a súa honra- da súa pretensión sexual. Como vemos, o ovo é aquí reflexo da vida a través da unión sexual de home e muller.

Huevos al plato sin plato. Salvador Dalí (1932)

Cando crea este “Ovos ao prato sen prato”, a principios da década dos trinta, o xenial Dalí xa atopou a súa particular linguaxe e forma de expresión, que lle acompañarán e identificarán para sempre. Aquí xa se aprecia o seu propio estilo, esa mestura de vangarda e tradición tan súa.

Na data en que pinta este cadro, Dalí xa está integrado completamente no surrealismo e comeza a súa consagración como artista de recoñecido prestixio, con exposicións en Nova York ou París.

“Ovos ao prato sen prato” presenta novidades respecto a a súa produción anterior. As rocas costeiras de Cadaqués só ocupan un pequeno espazo, á dereita da composición. Á esquerda aparece unha estrutura de ángulos rectos, que poden ser chanzos ou un edificio de moderna arquitectura.

Sobre o primeiro chanzo disponse un prato con dous ovos fritos de impresionante detalle e factura. Un terceiro ovo está a piques de caer, pero impídeo unha corda –que xorde do ceo-, da que queda suspendido.

O ovo de aspecto brando é un tema recorrente en Dalí, quen o asocia ao mundo prenatal, intrauterino. É dicir, o ovo é a xestación, a vida.

Dalí afirmaba que tiña recordos de cando se formou no útero da súa nai, e estas imaxes previas ao seu nacemento vinculábaas con frecuencia aos ovos: duros, redondos e firmes, por fóra; brandos e líquidos por dentro.

Os ovos na obra de Dalí son verdadeiramente unha constante, e tamén son empregados simbólicamente para referirse ao seu fogar, o seu niño. Por exemplo, o Museo Dalí, en Figueras, está coroado por xigantescos ovos; tan só un expoñente máis desta “obsesión” artística.

****************

Como ves, os ovos e o mundo da arte están intimamente ligados. Tamén todos os que traballamos en Pazo de Vilane cremos que os ovos e o mundo da arte teñen moito que ver. De feito, dentro da nosa política de RSC, frecuentemente impulsamos no Pazo iniciativas artísticas, como concertos, mostras ou exposicións.

En 2019 celebramos a V Edición de los Concertos no Pazo, unha actividade gratuíta anual cuxo obxectivo é levar a música clásica aos habitantes de Antas de Ulla, onde se enclava Pazo de Vilane, para que poidan gozar cada ano dunha velada máxica.

Pero tamén ao longo dos nosos case 25 anos de andaina demos acollida a mostras de cerámica, faladoiros e cantas iniciativas culturais da zona parecéronnos interesantes.